બોરેક્સના રાસાયણિક અને ભૌતિક ગુણધર્મો સમજાવો.

બોરેક્ષ : તે બોરોનનું મહત્વનું સંયોજન છે.

અણૂસૂત્ર : $\mathrm{Na}_{2} \mathrm{BH}_{4} \mathrm{O}_{7} \cdot 10 \mathrm{H}_{2} \mathrm{O}$

વાસ્તવમાં તેમાં ચતુર્કેન્દ્રિય એકમો $\left[\mathrm{B}_{4} \mathrm{O}_{5}(\mathrm{OH})_{3}\right]^{2-}$ હોય છે. સાચું સૂત્ર : $\mathrm{Na}_{2}\left[\mathrm{~B}_{4} \mathrm{O}_{5}(\mathrm{OH})_{4}\right] \cdot 8 \mathrm{H}_{2} \mathrm{O}$ થાય છે. બોરેક્ષ પાણીમાં ઓગાળીને બેઝિક દ્રાવણ આપે છે.

$\mathrm{Na}_{2} \mathrm{~B}_{4} \mathrm{O}_{7}+7 \mathrm{H}_{2} \mathrm{O} \rightarrow 2 \mathrm{NaOH}+4 \mathrm{H}_{3} \mathrm{BO}_{3}$

$\quad\quad\quad\quad\quad\quad\quad\quad\quad\quad\quad\quad\quad\quad$ઓર્થોબોરિક ઍસિડ

બોરેક્ષ મણકા કસોટી : બોરેક્ષને ગરમ કરવાથી પ્રથમ પાણીનો અણુ ગુમાવે છે અને ત્યારબાદ ફૂલે છે તેને વધુ ગરમ કરવાથી તે પારદર્શક પ્રવાહીમાં ફેરવાય છે, જે કાચ જેવા ધન પદાર્થમાં રૂપાંતર પામે છે. તેને બોરેક્ષ મણકો કહે છે.

$\mathrm{Na}_{2} \mathrm{~B}_{4} \mathrm{O}_{7} \cdot 10 \mathrm{H}_{2} \mathrm{O} \stackrel{\Delta}{\longrightarrow} \mathrm{Na}_{2} \mathrm{~B}_{4} \mathrm{O}_{7} \stackrel{\Delta}{\longrightarrow} 2 \mathrm{NaBO}_{2}+\mathrm{B}_{2} \mathrm{O}_{3}$

પ્રયોગશાળામાં તેની પરખ માટે આ કસોટી ઉપયોગી છે. દા.ત. જ્યારે બોરેક્સને પ્લેટિનમ તારની કડી પર $\mathrm{CoO}$ સાથે બુન્સેન બર્નર પર ગરમ કરવામાં આવે ત્યાર વાદળી રંગનો મણકો $\mathrm{Co}\left(\mathrm{BO}_{2}\right)_{2}$ બને છે.